KLASİK MANTIK (ARİSTOTALES MANTIĞI)

KLASİK MANTIK
(ARİSTOTALES MANTIĞi)

A. KAVRAM

B. Önermeler

C. Çıkarım

A. KAVRAM

Varlıkların zihindeki tasarımı kavram olarak ifade edilir. "Ağaç", "kuş", "çiçek", "insan" tek tek varlıkların tasarımıyla ortaya çıkmış genel kavramlardır. Kavramlar genel olduklarından tek bir varlığın zihindeki tasarımı olan hayâlden farklıdır. (Kavram genel, hayal ise özeldir.)
Kavramlar dil ile ifade edilirse terim adını alır. Mantık'ta terim kendi başına bir anlam ifade eden en küçük birimdir. (Buna göre önermelerdeki terim sayısı kendi başına bir anlamı olan ifadelerin belirlenmesiyle bulunur.)

1.Terim Çeşitleri
- Tümel terim (Bütün şehirler)
- Tikel terim (Bazı şehirler)
- Tekil terim (istanbul)
- Genel terim (Şehir)
- Somut terim (insan)
- Soyut terim (insanlık)
- Olumlu terim (Canlı)
- Olumsuz terim (Canlı olmayan)
- Kollektif terim (Meclis)
- Distribütif (Milletvekili)

2. Kavramlar Arası İlişkiler
a. Eşitlik
iki kavramdan her biri diğerinin bütün elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında eşitlik vardır. (Canlı -Beslenen)




b. Ayrıklık
iki kavramdan hiçbiri diğerinin hiçbir elemanını kapsamıyorsa bu iki kavram arasında ayrıklık vardır. (Deve - Kuş)





c. Tam girişimlilik
iki kavramdan sadece biri diğerinin bütün elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında tam girişimlilik vardır. (Çiçek - Lâle)

d. Eksik girişimlilik
iki kavramdan her biri diğerinin bazı elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasına eksik girişimlilik vardır.




3. İçlem - kaplam ilişkisi
a. İçlem
Bir kavramın içine aldığı bireylerin ortak özellikleri o kavramın içlemini gösterir. "Kuş" kavramının içleminin ortak özellikleri olan "hayvan", "canlı", "varlık" vs. gösterir.

b. Kaplam
Bir kavramın içine aldığı bireyler o kavramın kaplamını gösterir. "Hayvan", "kuş", "serçe" kavramları "canlı" kavramının kaplamında yer alırlar ve "canlı" kavramının kaplamını gösterirler.

Not: 1
İçlem ile kaplam arasındaki ilişki ters orantılıdır. Kaplam arttıkça işlem azalır.
"Varlık" daha geneldir kaplamı çok, içlemi azdır. "Kuş" az geneldir kaplamı daha az, içlemi daha çoktur.

Not: 2
İçlem ile kaplam arasındaki ilişki cins tür ilişkisinde olan kavramlarda belirlenir.

c. Beş tümel
1. Cins
2. Tür
3. Ayırım
4. Özgülük
5. ilinti

4. Tanım
Bir şeyin ne olduğunun belirtilmesidir. içieminin verilmesidir. Örnek olarak önermenin tanımını verelim:
"Önerme, iki veya daha fazla terimden oluşmuş yargı cümleleridir."

a. Tanımın şartları
- Tanım tam olmalıdır.
- Tanım kendisinden daha açık olmayan kavramlarla yapılmamalıdır.

b. Tanımlanamazlar
- Duygular (Aşk, kin, ümit, vs.)
- Deneyin doğrudan verileri (Renk, koku, ses, vs.)
- Üstün cinsler (Zaman, mekân, vs.)